'Court'- The movie...

There is a different feeling after seeing the movie- Court. It is not the usual & spontaneous liking that one has after one watches typical Bollywood or Marathi films. This movie goes in to the system slowly & remains there for a longer time. That is exactly the success of the movie. You just can't forget the movie when you come out of the cinema hall.
I think the movie has come 5-10 years earlier than it should actually have. Indian audience is not used to such kind of movie experiences. We want everything to be served on the platter. We are very casual in our approach when it comes to watching films. We do not want to think before, during & after watching a movie. We are a spoilt audience. Our expectations from a movie are that it should give us a wholesome entertainment. It should be a complete package of romance, comedy, violence, drama, songs & dance. A movie that has all this masala is a successful movie! Another added parameter these days is the box office success. A movie is judged by how it fares at the BO-which I think is really unfair for various reasons.
I have no grudges against all this. But when a movie like 'Court' comes in the middle of all this, the audience is caught unaware. The story is very short & has been presented without much of drama in a very flat way- without any histrionics. There is a tension but not of the usual masala film type.
The movie as is clear from the title is about the state of the judiciary in our country. But there are no clichés & stereotypes here. It is not as if the judge is shown to be susceptible to manipulation- money wise or through political pressures. The deliberations & arguments in the court go about so plainly & routinely! There are no theatrics or over the top scenes. And yet the story unfolds in the way it does.
Despite the fact that there have so many reviews & so much discussions happening on social network sites, I think people either do not read all this & just go to see the film or even if they do read, they remain firm with their own expectations. But the movie demands something else. It raises the bar so much & so suddenly that many people are unable to catch up with it. We had a very live example of all this. After the movie, when we left the theatre & came on the main road, a young man in his mid twenties came & said-"Are you returning after seeing Court?" We said yes. With a shake of his head, he said-
" मग गेले का पैसे वाया ? (Don't you think your money was wasted?) I don't understand why they make such movies. What did they want to show?" And he went away, continuing to shake his head & making angry gestures with his hands.

I am no technical expert. But still a few things in the movie stand out & I have never seen them before.  One of them is the  camera angles & the way in which the film has been shot.  I was absolutely amazed by the unconventional approach of the director. Not just about the slow pace, but also the way in which what he has done is he has just kept camera in one particular place & shot the scene. That has created a big impact. Especially in the scene when Vinayak Pawar's wife is being questioned. The camera is just constantly there on her. Even if both the lawyers ask her questions, they are out of frame; you only hear their questions. One can now understand the plight of this poor, uneducated lady who has lost her husband and now is forced in to this unfamiliar & tense situation of answering all sorts of questions in the court! Conventionally, the camera would have moved from the wife, to the prosecutor to the wife to defence lawyer..The continuity of shots (I don't know if this is a right technical phrase) adds to the drama but very subtly.
There is another scene in which actual violence is happening. The defence lawyer comes out of hotel & is walking on the footpath. He goes out of the frame & is followed by two people from that Goymari community. They too move out & they probably blacken his face. The camera doesn't move. The violence is not shown to the audience but we know of it through the dialogues that too appear distant. What the camera captures instead is the watchman or doorkeeper of the hotel intentionally or unintentionally goes inside the hotel when the ruckus is happening just nearby! This is amazing! And what the defence lawyer goes through is shown to us through his sobs & through the shirtless back when he is sitting in the dark,! Most unusual & yet most meaningful picturization!
It would require a great deal of conviction & courage for a director to shoot the sequence when the court is declared closed for vacations & when you see the empty court space & how gradually the lights go off & there is complete darkness! The last scene of slap in fact raises the movie to a different level altogether. It leaves up to the audience how it could interpret the end of the movie. 

There are lot of views & counter views on whether it was necessary to show what the defence lawyer, the prosecutor & the Judge do in their personal lives. Because that has an impact on their process of thinking & even action for the case they are dealing. Everybody leads two lives-one is professional & the other personal. We think they are different compartments. But actually they are not! One tends to react & act based on the mindset one has evolved over a period of time. So the personal lives of these protagonists gives us an idea of how restricted their world is (especially of the public prosecutor & also of the Judge.)

Apart from Geetanjali Kulkarni, there are no recognized actors in the movie. And Geetanjali Kulkarni has really done well to put across the boring court procedures & her statements in a tone that would actually de-glamourize the court proceedings that we have known through many films. 

The absurdity of the proceedings & the delay in the delivery of justice that is depicted in the movie is so prophetic! What with the numerous judgements that we have come to know of recently. That is the appeal of the movie.

Going beyond, I think the movie has a universal appeal as well- the voice of the victim or a common gets so muted in front of the System that moves ever so slowly, if at all! This is timeless & can be appreciated in any part of the world. So I think Chaitanya Tamhane, the director, has made a classic. 

कथा घसरत्या कार्यमूल्याची (जर्मन कथेचा मराठी अनुवाद)

मूळ कथा - Anekdote zur Senkung der Arbeitsmoral
लेखक - हाईनरिश  ब्योल 

मराठी  अनुवाद : राजेश पुसाळकर 

या कथेच्या अनुवादाविषयी थोडेसे. . . 

ही कथा आम्हांला पुणे विद्यापीठाच्या जर्मन भाषेच्या Advance Diploma च्या अभ्यासक्रमात होती. परीक्षेच्या दृष्टीने तिचा अभ्यास करायचा होता तरीही ती आवडली होती. कथेतल्या पर्यटक आणि कोळी या दोन व्यक्तिरेखा त्यांच्यातील परस्परविरोधी वृत्तींमधून  छान मांडण्यात आल्या होत्या. केवळ बाह्य पेहरावच नव्हे तर दोघांचीही देहबोली आणि भाषेचा वापर(कोणाचा जास्त तर कोणाचा कमी) यातूनही ही तफावत दिसून येत होती. यातूनच लेखकाने दोन विचारसरणी अतिशय मार्मिकपणे आणि खुबीने मांडल्या आहेत . म्हटलं तर त्यात विरोधाभास आहे पण  तो फारच subtly दिसून येतो. हा विरोधाभास आहे दोन कार्यसंस्कृतींमधला ! पहिली कार्यसंस्कृती म्हणजे अफाट आणि सतत काम करणे.तर दुसरी म्हणजे कामही करणे आणि जगण्याचा आनंदही घेणे. कशासाठी  जगायचे? फक्त काम एके काम करण्यासाठी ? की आवश्यक तेवढी तजवीज करून ठेवून आयुष्याची मजा लुटण्यासाठी? काम करत करत कुठपर्यंत जायचे? कुठे थांबायचे? 

 म्हणूनच कामगार दिनाचे औचित्य साधून १९६३ साली या कथेचे रेडिओवर पहिल्यांदा प्रसारण करण्यात आले. 

कथा पश्चिम युरोपातल्या कुठल्याशा किनारपट्टीवर घडते असं दाखवलंय. पर्यटक आणि कोळी दोघेही कोणत्या देशाचे आहेत हे संदिग्ध आहे. पण एकूण पर्यटक जे काही बोलतो त्यावरून तो जर्मन असावा असं म्हणता येऊ शकतं तर कोळी स्पेन अथवा पोर्तुगालचा असू शकतो. हे समजणं आणखी एका कारणासाठी आवश्यक ठरतं. दुसऱ्या महायुद्धानंतर जर्मनी पूर्णत: बेचिराख झाला होता. त्यानंतरच्या पुन:बांधणी  आणि निर्माणासाठी जर्मन लोक आणि तिथे आलेले परदेशातले स्थलांतरित कामगार यांनी अक्षरश: झोकून काम केले होते.संपूर्ण पिढ्यांनी ध्यास घेतल्यासारखे  काम केले होते. हे करत असताना त्यांनी त्यांच्या वर्तमानातला विरंगुळा, आनंद नक्कीच गमावला असणार. पर्यटक आणि कोळी यांच्यातल्या या सूक्ष्म द्वंद्वातून लेखकाला हा मुद्दाही सुचवायचा आहे. 

पण म्हणून ही गोष्ट फक्त जर्मन संस्कृती पुरती मर्यादित ठरते का? उलट ती आजच्या गतिमान काळातही चपखल बसते इतकी ती कालातीत वाटते . सॉफ्टवेअर कंपन्यांमध्ये किंवा सगळ्याच क्षेत्रातल्या स्पर्धेच्या वातावरणामुळे कथेतून सुचवले गेलेले सगळे प्रश्न आजही तेवढेच महत्त्वाचे ठरतात. 

अनुवाद करताना खूप मजा आली. ही कथा जास्त खोलवर समजली . शिवाय जाणवलं की या कथेतील भाषेला एक छान दृश्यात्मकता आहे. अख्खी कथा डोळ्यासमोर घडते आहे असं वाटलं. अनुवाद करताना मराठीतही हा बाज आणणं जमलंय का हे मला माहित नाही. 

चला, नमनालाच  आणखी किती बोलणार ? आपण ही कथा वाचून आपली प्रतिक्रिया जरूर कळवा… 

( विशेष आभार - नंदिता निरगुडकर- अनुवाद बारकाईने तपासून त्यातल्या चुका सुधारल्याबद्दल )

(आभार - सदानंद चावरे आणि विवेक गोवंडे हे माझे मित्र आणि पल्लवी पाठक - तिघेही adv diploma चे माझे सहाध्यायी . . . मला प्रोत्साहन दिल्याबद्दल ! )

कथा घसरत्या कार्यमूल्याची 

पश्चिम युरोपच्या किनारपट्टीवरील कुठल्याशा एका बंदरावर मासेमारीच्या एका बोटीत एक साध्यासुध्या कपड्यातला कोळी डुलक्या घेत असतो . त्याचवेळी तिथे एक आधुनिक पेहराव केलेला पर्यटक येतो. तो त्याच्या कॅमेऱ्यात नवी फिल्म घालतो. त्याला त्याच्या समोर दिसणारे  सुंदर दृश्य कॅमेऱ्यात साठवायचे असते . निळेभोर आकाश, हिरवागार समुद्र आणि त्याच्या त्या शांत, स्फटिकासारख्या लाटा, काळसर रंगाची ती बोट आणि त्यात लाल टोपी घालून झोपलेला तो कोळी ! 

क्लिक. . . पुन्हा एकदा क्लिक. . .एकतर  सगळ्या  चांगल्या गोष्टी तिनाच्या पटीत असतात. शिवाय फोटो चांगले आले आहेत याची खबरदारी म्हणून  तिसऱ्यांदा क्लिक … कॅमेऱ्याच्या या खरखरीत, जवळजवळ उद्वेगी गोंगाटामुळे आतापर्यंत शांत डुलक्या घेणारा कोळी जागा होतो. आळस देत उठतो. पेंगत पेंगतच त्याचे सिगरेटचे पाकीट शोधतो. ते त्याला मिळण्याआधीच उत्साही पर्यटक आपले पाकीट कोळ्याच्या नाकासमोर धरतो. सिगरेट जरी  अगदी तोंडात ठेवली नसली तरी अगदी त्याच्या हातात देतो. आणि आता चौथ्यांदा क्लिक… पण हा आवाज लायटरचा ! या सगळ्यातून सौजन्याची एक कृती घाईघाईत पूर्ण होते. या फुटकळ, अगदीच माफक सौजन्यातून एक चमत्कारिक आणि काहीसे अवघडलेलं  वातावरण तयार होते. हे अवघडलेपण दूर करण्यासाठी, तिथल्या स्थानिक भाषेवर प्रभुत्व असणारा तो पर्यटक  कोळ्याशी संवाद साधायला लागतो. 

" आज तुम्हांला भरपूर मासे  मिळणार ! "

काही न बोलताच कोळी फक्त मानेने  नाही म्हणतो. 

"अहो . . . पण मला  तर कुणीतरी सांगितलंय की आज हवा खूप चांगली आहे. . "

कोळी पुन्हा एकदा मान डोलावतो. पण आता हो म्हणण्यासाठी !

" मासे पकडायला तुम्ही समुद्रात जाणार नाही का?" 

पुन्हा एकदा नाही. . . तेही खुणेनेच !

इथे पर्यटकाची अस्वस्थता वाढतच जाते. या सर्वसामान्य कपडे घातलेल्या माणसाचं भलं व्हावं असंच त्याला मनापासून वाटत असतं. आणि तो कोळी मात्र हातची चांगली संधी सोडून देतोय याबद्दल पर्यटकाला मनापासून वाईट वाटत असतं. 

"तुम्हांला बरं वाटत नाहीये का?" 

शेवटी एकदाची ती खाणाखुणांची भाषा बंद करून कोळी बोलू लागतो- 

"मी अगदी ठणठणीत आहे."" इतका बरा तर मी आजपर्यंत कधीच नव्हतो." 

तो उठून बसतो , आळस  देतो आणि जणू  त्या पर्यटकाला आपली कमावलेली पीळदार शरीरयष्टी दाखवतो. 

"मी एकदम मस्त आहे." 

पर्यटकाचा चेहरा पडतो. त्याला राहवत  नाही. मनात आलेला प्रश्न तो विचारतोच. 

"पण मग तुम्ही मासे पकडायला समुद्रात जात का नाही?"

उत्तर अगदी लगेच आणि त्रोटक येतं -" कारण मी आज सकाळीच जावून आलोय." 

" मग? काही चांगलं मिळालं का ?" 

"इतकं  चांगलं मिळालंय की आता मला परत जायची गरजच नाहीये. ४ लॉबस्टर आणि चांगले डझनभर बांगडे मिळाले आहेत !" 

कोळी आता पूर्ण जागा होतो, थोडे आळोखे पिळोखे देतो आणि पर्यटकाच्या जवळ येवून त्याच्या खांद्यावर हलकेच मारतो. 

पर्यटकाच्या चेहऱ्यावर मात्र काळजीचे भाव असतात, जे त्या कोळ्यापर्यंत पोचतात. 

"माझ्याकडे आज आणि उद्यापर्यंत पुरेल एवढा माल आहे." कोळी त्या परदेशी पाहुण्याला सांत्वनपर म्हणतो. 

"एक सिगरेट ओढाल … माझ्याकडची?" 

" हो. . द्या ना  . . ." 

मग सिगरेटी तोंडात ठेवल्या जातात आणि पुन्हा क्लिक...एकूण पाचव्यांदा ! पर्यटक मान हलवत बोटीच्या काठावर बसतो. आपल्या हातातला कॅमेरा काढून बाजूला ठेवून देतो. कारण आपलं म्हणणं ठासून मांडण्यासाठी त्याला आता  दोन्ही हातांचा वापर करावा लागणार  असतो. 

"खरं तर मी तुमच्या वैयक्तिक गोष्टींमध्ये ढवळाढवळ करणं बरोबर नाही." पर्यटक म्हणतो. " पण तुम्ही कल्पना करा. . . आजच्या दिवसात तुम्ही एकदा, दोनदा, तीनदा, कदाचित चार वेळा समुद्रात मासेमारीसाठी गेलात तर? . . . . तर तुम्हांला कदाचित तीन, चार, पाच किंवा अगदी सहज दहा डझन बांगडे मिळतील. विचार तर  करून बघा !"

कोळी खुणेनेच नाही म्हणतो. 

"अहो फक्त आजच नाही…" पर्यटकाचे बोलणे चालूच असते. 

"उद्या, परवा आणि प्रत्येक वेळी जेव्हा हवा चांगली असते तेव्हा तुम्ही दर दिवशी दोनदा, तीनदा , कदाचित चार वेळा गेलात तर? 

अहो तुम्हांला माहित तरी आहे आहे का काय होईल?" 

कोळी पुन्हा मान डोलावतो. 

" एका वर्षात तुम्ही स्वत:ची मोटर बोट घेऊ शकाल. दोन वर्षांत दोन बोटी ! तीन ते चार वर्षांत कदाचित तुमची स्वत:ची एक छोटी कटर बोट सुद्धा असेल! दोन बोटी किंवा कटर बोट असल्यावर मग काय तुम्ही नक्कीच जास्त मासे पकडू शकाल. एक दिवस तुमच्याकडे दोन कटर बोटी असतील. तुम्ही. . ." उत्साहाने बोलण्याच्या नादात पर्यटकाला धाप लागते  आणि काही क्षण त्याचा आवाजही फुटत नाही. 

". . तुम्ही एक छोटंसं शीतगृह बांधाल. .  मग माश्यांवर प्रक्रिया करण्यासाठी एक इमारत उभी कराल . . . त्यानंतर एक कडबा कारखाना. . . तुमचं स्वत:चं एक हेलीकॉप्टर असेल. .  त्यातून तुम्हांला जास्त मासे कुठे आहेत हे शोधता येईल. मग तुमच्या बोटींना बिनतारी संदेश जाईल  आणि मग तुम्हांला आणखी मोठया प्रमाणावर मासे पकडता येतील. या उद्योगाचे कायदेशीर हक्क तुम्हांला विकत घेता येतील. . . एक खास मत्स्य पदार्थांचे हॉटेल काढता येईल. . . कुठल्याही दलाल किंवा मध्यस्थाशिवाय तुमचे लॉबस्टर पार पँरिसला  पाठवता येतील. . . आणि. . "

उत्साहाच्या भरात एका दमात बोलल्यामुळे  पर्यटकाच्या तोंडून शब्दच फुटत नाहीत . मात्र कोळी काहीच बोलत नसल्यामुळे अतिशय हताशपणे पर्यटक मान डोलावतो. त्याच्या सुट्टीचा सगळा आनंद तो जवळजवळ हरवूनच बसलेला असतो . 

पर्यटक समुद्राच्या शांत लाटा बघत बसतो, ज्यात त्याला न पकडले गेलेले मासे उडया  मारताना दिसत असतात. श्वास अडकलेल्या एखाद्या लहान मुलाच्या पाठीवर थोपटावं  तसा तो कोळी पर्यटकाच्या पाठीवरून हात फिरवतो. 

". . . आणि मग ?" कोळी अगदी हळुवारपणे विचारतो. 

"आणि मग . . " पर्यटक  उसनं अवसान  परत आणून म्हणतो. 

". . तुम्ही इथे या बंदरावर शांतपणे बसू शकाल. . इथल्या उन्हांत छान डुलक्या घेऊ शकाल. . . आणि या सुंदर समुद्राकडे निवांतपणे पाहू शकाल."

" पण हे तर मी आतासुद्धा करतोय की !" कोळी म्हणतो. 

" मी इथे शांतपणे डुलक्या घेत बसलोय. तुमच्या त्या फोटो काढण्याच्या आवाजानेच माझी झोपमोड झालीये ." 

निरुत्तर झालेला  पर्यटक  तिथून अक्षरश: निघून जातो. खरंतर पूर्वी  त्याचीही अशी धारणा होती की तो इतकं काम करतोय , केवळ त्याला पुढे कधीतरी काम करण्याची गरज पडू नये म्हणून !. पण आता त्याच्या मनात त्या साध्यासुध्या  कपडे घातलेल्या कोळ्याबद्दल जरासुद्धा सहानुभूती वाटत नाही. वाटत असलीच तर थोडी फार असूयाच वाटत असते  ! 

Spring is THE Season...

It is so amazing how the same place looks so different when you visit it at different times of the year.Taljai tekdi is no exception. It looks so dry & barren during the winter. The trees shed their leaves. Dry, yellowish brown leaves are scattered all over the place. The dry, leafless branches of the trees, bushes & shrubs appear like big thorns stacked up by somebody. Even the birds lie low & silent. The winter, though not so chilling, casts its spell nevertheless.
Late in the month of February & early March, the scenes change slowly, but distinctly. Suddenly out of nowhere small, green leaves start appearing on these dry shrubs. Their colour is very peculiar- just as you can make out even from a far distance,  a building getting a fresh & new coat of paint, you can see this fresh green colour. At times the contrast of  fresh green as compared to the dark green or yellow colour of the leaves of  older trees is striking. The entire road that is lined on both sides with these trees, gets a new look. It is as if somebody has changed the sets in a play or in the film. There is a nice & cool breeze blowing. The rains on previous day add another distinct flavour to the fragrance. A typical smell of wet leaves adds to the beauty of the experience that you can have through all your senses.
On one fine day you notice these beautiful Palaash or Palas (botanical name- Butea monosperma, also called Flame of the forest ) flowers. Here too the contrast in the background of the dry, brown coloured shrubs is remarkable. 

Palas

  

And then you realize that there are patches in the area which have this tree in predominance. What a view it would be if someone could take aerial photos of these flamboyant trees! 

Pangara

Palaash, Katesavar (or Bombax malabaricum or Silk cotton tree) & Pangara (or Erythrina indica or Indian coral tree) are probably the early messengers signalling the end of winter & beginning of Spring or Vasant Rutu.

Kate savar

I think so as to announce the arrival of spring as far as they can, these trees are studded with bright coloured flowers & virtually no leaves.As if taking cue from these messengers, suddenly there is lot of bustling activity, restless enthusiasm all around. The silence of the winter is soon a thing of the past. The birds shed all their boredom & soon there are calls of all sorts  from all directions. The forced break to their voices has worked wonders it seems.
You hear  the carefree, happy-go-lucky whistle of oriental Magpie Robin first & then you locate it somewhere on the tree top. This bird with its shiny, black & white looks,  is singing merrily & uninhibitedly. The whistle of an Iora is somewhat different. It is as if some college going youth is calling his friend (not necessarily a girl friend!) & asking to come out in the window.
The arrival of Spring has made some birds really bold. Those who would otherwise prefer to be camouflaged & only to be heard than seen, also venture out in the open. Coppersmith Barbet is the case in point. Here is he coming out of hiding, sitting perched on a horizontal branch of a tree. He is using it like a dais & giving us,the captive audience, an incessant & repetitive speech of his calls! 

Coppersmith Barbet
Photo courtesy- Vivek Joshi

These days we are seeing many birds that we hadn't seen  before. May be we were not coming here often during this time of the year or may be we were not keenly observing them. But better late than never, it is indeed a treat to your eyes & ears to see such wonderful birds. And I am not even considering peacocks here. We have been rewarded with sightings of Minivets & our favourite Paradise flycatchers on a regular basis.

Paradise Flycatcher
Photo courtesy -Vivek Joshi

Another bird to be seen usually is the spotted owlet. It is remarkable that we see the bird around the same spot whenever we go there.  It is seen around this dilapidated structure-either on the roof or on one of the branches of the Neem tree. 

This empty, broken structure is actually fit for shooting of a horror movie. The owlet would only add to the scary atmosphere!
A surprise sight these days is that of Common hawk Cuckoo or Brain fever bird or Pavsha in Marathi. I thought usually it is seen/ heard in the month of May, when the rainy season is just round the corner. In fact it gets its Marathi name because of  that. But I was wrong. I checked to find that it is seen in hot weather. Its call is fantastic.Its call could be interpreted as - perte vha...perte vha.... It as if tells the farmers to start preparing the farmland for the crops as rains could just be round the corner. But the English name of Brain fever is simply not fair. It means the calls are irritating. We have never imagined that this bird can be irritating.  Can the calls be electrifying? You can hear  from so far away & this call draws you towards the bird. It is that mesmerizing! The bird has obliged us not just with its calls but we have also been able to see it for a pretty long time. For a bird not even bigger than a pigeon, the calls are really of high frequency. These calls make me nostalgic & takes me back to the jungles of Dandeli when we had heard them for the first time. Those calls still ring in my ears! Funnily enough,the Koel, not wanting to be left behind, also joins the party.

The exuberance, the extravagance & the flamboyance seen or heard everywhere is not without a purpose.The Spring has in store immense possibilities. It is a season of not just rejuvenation but also regrowth & regeneration.The Spring ushers in breeding season for many birds. All this fuss by the birds- their calls & their appearances-is about getting noticed. So all the eligible candidates for this year are in a hurry to prove their worthiness & be the Chosen One! 

अनौपचारिक गप्पा : डॉ. आनंद आणि श्री. अमृत बंग यांच्याशी ….

'चैतन्य ज्येष्ठ नागरिक सहनिवास' ला जाणं हा नेहमीच आनंददायक अनुभव असतो. माझी मामी सौ. लीना देवस्थळी हिचा ध्यास असलेला हा वृद्धाश्रम आमच्यासाठीही एक अभिमानाची गोष्ट आहे. खोपोली-पाली रस्त्यावर,पुणे आणि मुंबईपासून  १०० किमी अंतरावर जांभूळपाडा या शांत गावी हा वृद्धाश्रम एका बैठ्या वाडयाच्या स्वरूपात वसला आहे. सर्वसाधारणपणे वृद्धाश्रम म्हटलं की एक नकारात्मक चित्र डोळ्यापुढे येतं. पण इथे तसं नाही. इथल्या निवासी आणि कर्मचारी यांचं एकमेकांशी खेळीमेळीचं नातं आहे.एक छान आपलेपणा आणि उत्साही वातावरण  इथे  नेहमीच जाणवतं. 'चैतन्य' चा तिसरा वर्धापनदिन नुकताच, १५ मार्च २०१५ ला, एका सुंदर समारंभाद्वारे साजरा करण्यात आला. मुंबई येथील दीप्ती ठाकूरदेसाई आणि त्यांच्या शिष्यांचा कथक नृत्याचा बहारदार कार्यक्रम, पुण्याचे (निवृत्त )एअर मार्शल भूषण गोखले यांचे युद्धभूमीवरचे स्वानुभवकथन असा कार्यक्रम होता. तसेच  डॉ.अभय आणि डॉ. राणी बंग यांचे सुपुत्र डॉ.आनंद आणि श्री.अमृत बंग यांच्या मुलाखतीचाही कार्यक्रम होता. ही मुलाखत सौ. लीना देवस्थळी व मी घेतली. 

डॉ.बंग दाम्पत्याचे कार्य अफाट आहेच पण त्यांच्या दोन्ही मुलांनीही गडचिरोली मध्येच काम करून आपली स्वतंत्र ओळख निर्माण केली आहे. त्याची केवळ एक झलक त्यांच्याशी बोलताना मिळाली. अतिशय महत्त्वाची गोष्ट म्हणजे दोघांचाही साधेपणा ! कुठलाही बडेजाव नाही, कसलाही इगो नाही की आपण काहीतरी वेगळं करतोय हा मोठेपणा मिरवण्याचा प्रयत्न नाही ! त्यांच्या एकूणच वागण्यात सहजता होती. मुलाखातीआधीही  दोघांशी संवाद साधणं सोपं गेलं. आम्ही जणू एकमेकांना खूप आधीपासून ओळखत होतो अशाप्रकारे दोघेही बोलले. कार्यक्रम खूप छान झाला याचे श्रेय त्या दोघांचे ! दोघांच्याही बोलण्यात आत्मविश्वास तर होताच पण ते जे काही बोलत होते ते अगदी मनापासून होतं. त्यांचं काम, त्यांचे तिथले अनुभव बोलण्यातून अगदी सहजपणे व्यक्त होत होते. त्यांच्या विचारांत कमालीची  clarity होती. कुठलाही गोंधळ नव्हता. म्हणूनच त्यांचं बोलणं appealing होतं. त्यांनी प्रेक्षकांशी अनौपचारिक संवाद तर साधलाच पण कार्यक्रमानंतरही  प्रत्येकाशी ते न कंटाळता बोलत होते. माणसं थोडी जरी मोठी झाली तरी आपल्याभोवती ते एक कवच निर्माण करतात, जे  भेदता येत नाही. पण हे दोघेही त्याला नक्कीच अपवाद होते.

मुलाखतीची काही क्षणचित्रे -

गडचिरोलीची दुर्गमता, तिथले हवामान याबद्दलची माहिती असेलच. पण डॉ.आनंद यांनी तिथल्या आरोग्य विषयक समस्यांविषयी सविस्तरपणे सांगितलं. गडचिरोलीची लोकसंख्या महाराष्ट्राच्या १% इतकीच आहे. परंतु तिथे मलेरियाचे प्रमाण बघितले तर महाराष्ट्रातल्या २५ टक्के केसेस तिथे सापडतात. एवढेच नव्हे तर नोव्हेंबर २०१४ या एका महिन्यात तिथे मलेरियाचे  तब्बल १२००० रुग्ण सापडले! शिवाय तिथे मलेरियाचा घातक प्रकार (Falciparum) आढळतो, ज्यात मेंदूवर परिणाम होतो. ( हे माझे मत-आणि आपण इथे स्वाइन फ्लू मुळे घाबरून जातो, मीडिया देखील स्वाइन फ्लूचा बाऊ करते. त्यापेक्षा कितीतरी गंभीर आणि प्राणघातक आजार आहेत. पण त्यांचा आपण तेव्हढ्या प्रमाणात विचार करत नाही.) 

डॉ.आनंद बंग

                                                                ******

गडचिरोलीमध्ये बालमृत्यू दर घटवण्याचे महत्त्वपूर्ण काम बंग दाम्पत्याने केले आहे. पूर्वी तिथे हा दर, दर हजारी १२१ इतका होता. त्यापैकी ४०% बाळं न्यूमोनियामुळे दगावत. या परिस्थितीचा बंग दाम्पत्याने अभ्यास केला. आजाराचे योग्य निदान आणि वेळीच उपचार न झाल्यामुळे असे होत होते असा निष्कर्ष त्यांनी काढला. या अभ्यासाला त्यांनी जोड दिली संशोधनाची ! या समस्येवर उत्तर तर शोधणे आवश्यक होते. यासाठी त्यांनी तिथल्याच लोकांना प्रशिक्षित केले.त्यांनी तयार केलेले हे आरोग्यदूत घरोघरी जावून आजारी मुलांचा श्वास घेण्याचा वेग एका सोप्या श्वास -मापकाच्या आधारे घेत. जर हा वेग ५०-६० प्रति मिनिट इतका आढळला तर तिथेच त्या बाळाला न्यूमोनिया  आहे असं निदान करून त्यावरची प्रतिजैविके (antibiotics) देत. अशा प्रकारे ५ वर्षे ही पद्धत राबवल्यानंतर न्यूमोनियामुळे बाळं दगावण्याचे प्रमाण फक्त ०.५% इतकेच उरले. ही अतिशय सोपी आणि कमी खर्चाची पद्धत इतर राज्यांत आणि इतर अनेक देशातही राबवली गेली. या संशोधनाला 'Lancet' या वैद्यकीय क्षेत्रातील प्रतिष्ठेच्या मासिकातही स्थान मिळाले.

आपल्या गडचिरोली आणि इतर मागास भागांकडे बघण्याच्या शहरी मानसिकतेबद्दल(म्हणजे आपल्या अनास्थेबद्दल) डॉ.आनंद यांनी खलील जिब्रानचे एक अतिशय भिडणारे वाक्य सांगितले - संपूर्ण झाडाची  मूक संमती असल्याशिवाय त्याचे एकही पान गळू शकत नाही ! तसंच गडचिरोलीचं आहे- इथे बालमृत्यू किंवा ही कोवळी पानगळ होत आहे कारण त्याला उर्वरित महाराष्ट्राची जणू मूक संमतीच आहे. 

                                                               ******

आपल्या लहानपणाविषयी, त्यावेळेच्या घरातल्या वातावरणाविषयी दोघेही मनमोकळेपणाने बोलले.

डॉ.राणी बंग  दिवसातले १८ तास काम करून घरी आल्यावर घरचेही सगळे बघत आणि रात्री-अपरात्री कोणी बोलवलं तरी जात. काही वेळा पेशंटला रक्त देण्याची गरज भासली तर स्वत: रक्त देउन मग त्या पेशंटची शस्त्रक्रिया करत. गडचिरोली मध्ये सगळ्यात पहिल्यांदा सिझेरियन ऑपरेशन डॉ. राणी बंग यांनी केले. घरात वातावरण हे असे सेवेचे, दारू मुक्ती आंदोलनातील बंग परिवाराच्या सक्रिय सहभागामुळे चळवळीचे होते. दारू मुक्तीच्या आंदोलनाच्या काळात तर बंग दाम्पत्याला जीवे मारण्याची धमकी देण्यात आली होती. 

अशा परिस्थितीतदेखील डॉ. राणी बंग रात्री-अपरात्री पेशंट बघण्यासाठी गावोगावी जात.डॉ. राणी बंग या अतिशय निर्भीड आणि संवेदनशील तर डॉ. अभय बंग हे rational, वैज्ञानिक दृष्टिकोन बाळगणारे, संशोधक मनोवृत्तीचे perfectionist आहेत असे डॉ. आनंद यांनी सांगितले. 

घरात प्रत्येकाला मत स्वातंत्र्य असून आपापले मत मांडणे आणि त्यावर मोकळी चर्चा करणे हे नेहमी होते असे दोघेही म्हणाले. करिअरची निवड आणि आयुष्याच्या जोडीदाराची निवड याही बाबतीत दोघांनाही पूर्ण स्वातंत्र्य होते. 

                                                                    ******

अमृत बंग हे इयत्ता पहिली ते दहावी शाळेत गेलेच नाहीत. म्हणजे त्यांनी शाळेतल्या सर्व परीक्षा दिल्या आणि त्यात नेहमीच ते प्रथम क्रमांकाने उत्तीर्ण होत. पण शाळा न करण्याची सवलत तिथल्या शिक्षण अधिकाऱ्यांनी त्यांना दिली. हल्लीच्या काळात केव्हा मूल  दीड वर्षाचं होईल आणि केव्हा शाळेत जावू लागेल याची पालकांना घाई आणि चिंता लागलेली असते. त्या तुलनेत हे शाळेत न जाणं, कुठलाही क्लास न लावणं अगदी उठून दिसतं. आणि महत्त्वाचं म्हणजे दोन्ही पालकांनी त्यांचा कधीही अभ्यास घेतला नाही की कधी कुठला धडा शिकवला नाही. फक्त कुठे अडलं तर ते सांगत असत. घरात मात्र वाचण्याचं बरंच साहित्य उपलब्ध असे. शिवाय विज्ञानाच्या प्रयोगांसाठी छोटी प्रयोगशाळाही होती. 

                                                                       ******

अमृत पुण्याच्या PICT कॉलेज मधून इंजिनियर झाले. त्या काळात डॉ. अभय बंग यांनी एकदा त्यांना पैशाचे महत्त्व किती हे फार सुंदररीत्या सांगितले होते. ते म्हणाले होते- पैशाचे महत्त्व पायातल्या चपले इतके ! चप्पल पायात नसेल तर पायाला दगड वगैरे टोचतील, पाय भाजतील. म्हणून चप्पल हवी. पण आपण ती कधी गळ्यात घालत नाही. तसंच पैशांचं आहे.कदाचित म्हणूनच असेल की अमृत यांनी सॉफ्टवेअर कंपनीतली गलेलठ्ठ पगाराची नोकरी सोडून दिली आणि आता ते गडचिरोली मध्ये कार्यरत आहेत. 

श्री. अमृत बंग 

                                                                       ****** 

MKCL (Maharashtra Knowledge Corporation Ltd ) च्या वतीने १८-२८ या वयोगटातील तरुणांना सामाजिक परिवर्तनाच्या कार्यासाठी  प्रशिक्षण देण्यासाठी 'निर्माण' हा  एक उपक्रम राबवला जातो. त्याचे समन्वयक म्हणून अमृत काम पाहत आहेत. आजवर सुमारे ६०० तरुणांनी ' निर्माण' मध्ये  प्रशिक्षण घेतले असून सुमारे १०० जण  पूर्णवेळ वेगवेगळ्या ठिकाणी सामाजिक कार्यात आहेत.हे प्रशिक्षण ३ टप्प्यात असते. जानेवारी, जून आणि डिसेंबर अशा वर्षातील ३ महिन्यांत प्रत्येकी ८ दिवसांचे शिबीर गडचिरोलीमध्ये घेण्यात येतं.ज्यांना आयुष्यात पुढे काय करायचं आहे याचा ठाम निर्णय घेता येत नाहीये, त्यांनी स्वतः लाच स्वतः ची ओळख होण्यासाठी आणि ज्यांना सामजिक  कामात रस आहे अशांनी यात जरूर सहभागी व्हावे असे मी सुचवेन. 

                                                                        ******

कार्यक्रम संपल्यावर मनात वेगवेगळ्या भावना होता. एकीकडे एक विलक्षण भारलेपण, भारावलेपण होते. आपण काहीतरी अद्भुत, अविस्मरणीय अनुभवले आहे आणि एका वेगळ्याच अनुभवाचे आपण एक साक्षीदार झालो याचा आनंद होता. पण तरीही दुसरीकडे कुठेतरी एक बोच होती. म्हणूनच नकळत डोळ्यांत पाणी आले. इंग्रजीत ज्याला आपण 'Missed the bus' म्हणतो तसं काहीसं वाटलं. पहिल्यांदाच असे प्रकर्षानं  जाणवलं की आपण या कामात आता सहभागी होवू शकत नाही. वय उलटून गेल्याची जाणीव या आधी इतकी  कधी झाली  नव्हती  ! 

 ( 'चैतन्य ज्येष्ठ नागरिक सहनिवास' चे काही फोटो) -

' चैतन्य' चे प्रवेशद्वार 

बैठ्या वाड्याचे स्वरूप 

निवासींची खोली 

भोजनकक्ष 


('चैतन्य' विषयी अधिक माहितीसाठी ही वेबसाईट पहावी-

www.chaitanyasahniwas.com

डॉ अभय बंग यांच्या कार्याविषयी जाणून घ्यायचे असल्यास इथे पाहावे-
www.searchgadchiroli.org

'निर्माण' संबंधी माहिती इथे मिळेल -
http://nirman.mkcl.org )

' देवाघर'ची फुले

( सोफोशच्या 'श्रीवत्स' या अनाथाश्रमात मी दर गुरुवारी होमिओपॅथिक डॉक्टर म्हणून लहान मुलांच्या उपचारासाठी जातो. तिथला हा एक अनुभव)

आज इथे लहान मुलांचा मस्त कल्ला चालू आहे.मुलं त्यांच्या शाळेतून परत आली आहेत. म्हणूनच असेल कदाचित की ती जास्त खुश आहेत. ना कसलं बंधन, ना कुठली शिस्त ! आरडाओरडा, चालताना बूट जोरजोरात आपटणे वगैरे प्रकार सुरू आहेत.शार्दुल त्याने शाळेत रंगवलेले चित्र एखाद्या मानपत्रासारखे सगळ्यांना दाखवत फिरतोय.  मी जिथे बसलोय त्या खोलीत शंतनू मिस्कीलपणे डोकावून बघतोय. हा इतर मुलांपेक्षा त्यांच्या खोलीत आधी आलाय. बेफिकीरीने असं दप्तर भिरकावून तो खोलीबाहेर पडलाय  देखील ! मग त्याला एक खोडी सुचली आहे. इतर मुलं आत असताना या पठ्ठयाने त्या खोलीचे दार बाहेरून लावून घेतले आहे आणि आपण त्या गावचेच नाही अशा आविर्भावात तो तिथून निघूनही  गेलाय. मग इतर मुलांचा एकच गलका ! त्यांच्या त्या दार उघडण्यासाठीच्या विनवण्या ! कुणीतरी दार उघडून त्यांची सुटका केली आहे ! 

आता मला ही मुलं दिसत नाहीत पण त्यांचं  सर्व बोलणं स्पष्टपणे ऐकू येतंय. सगळीकडे कसलीतरी लगबग सुरू आहे. "दिदी, मला पण गंध लाव" असं कोणीतरी म्हणतंय. रोजच्या वेळेप्रमाणे बहुदा आता ही मुलं जेवणाच्या गोल टेबलाभोवती बसली असणार. "आज जेवायला काय आहे ? " असा कुठल्याशा मुलाचा प्रश्न ! "आज होळी आहे ना ? म्हणून आज पुरणपोळी आणि भजी आहेत" असं कोणीतरी उत्तर दिलंय. "चला सगळ्यांनी वदनी कवळ घेता म्हणा" असं ती दिदी सांगते आहे. 

बटन ऑन केल्यावर लगेच गाणे लागावे अशा त्वरेने मुलं म्हणू लागली आहेत-

वदनी कवन घेता नाम घ्या श्रीहरीचे 

सहज हवन होते नाम घेता फ़ुआचे 

सगळी मुलं एकत्र म्हणत नाहीयेत. जो उशीरा येईल तो नव्याने चालू करतोय. पण कोणीही 'फुकाचे' म्हणतच नाहीये- 

फ़ुआचे किंवा फुटाचे वा फुलाचे असंच चाललंय. 

मग ' जे जे रघुवीर समर्प' असं म्हणून गाडी पुढे जात आहे. 

Thank you God for the world so sweet… इथे thank जरा जास्तच लांबवला जातोय. खरं तर मी ह्या सगळ्या गोष्टी याच क्रमाने आणि अशाच प्रकारे गेली अनेक वर्षे अनुभवल्या आहेत. पण का कोण जाणे आज मला या thank you … मध्ये एकाच वेळी विरोधाभास (Irony) आणि निरागसता प्रकर्षाने जाणवते आहे. या मुलांनी त्या परमेश्वराचे आभार कशासाठी मानायचे ? या निष्पाप मुलांवर त्यांच्या आई- वडिलांशिवाय राहायची वेळ आणू दिल्याबद्दल?आणि या मुलांना कळतही नाहीये की ज्या जगातल्या त्यांच्या आई-वडिलांनी त्यांना अक्षरश: वाऱ्यावर सोडलंय (नाईलाजास्तव असो की अन्य कुठल्या कारणांनी ) त्याच जगाला ते sweet असं म्हणतायत. 

माझं काम संपवून मी बाहेर येतो  तर मला मुलांची जेवणाची गोलमेज परिषद भरलेली दिसतेय. मगाचचा तो दंगा अजिबात नाहीये. मुलं अगदी तल्लीन होऊन जेवतायेत. हे दृश्य मात्र फारच आश्वासक आहे.
त्यातला  एक मुलगा  समजून उमजून की प्रतिक्षिप्त क्रियेने, ते माहित नाही, पण मला टाटा करतोय. 

काश्मीर डायरी १०

खरं तर आजपर्यंत काही प्रवास केले. काही अभयारण्ये पाहिली. मोठी आणि सुंदर शहरे पाहिली. थंड हवेच्या ठिकाणीही गेलो. पण काश्मीरच्या बाबतीत जे घडलं (किंवा अजूनही घडतंय) असं या आधी कधीच झालं नव्हतं. कुठल्याही जुन्या हिंदी गाण्यात काश्मीर दिसलं की 'अरे! इथे आपण गेलो होतो.' आणि मग स्मरणरंजन चालू होत होतं ! काश्मीरबद्दलची कुठलीही बातमी जास्त इंटरेस्ट घेऊन वाचत होतो/पहात होतो. जणू एवढ्या लांबवर घडणारया बारीकशा गोष्टीचा आणि माझा खूप जवळचा संबंध होता! ही केवळ एक आत्मीयता नव्हती. फार क्वचित असं झालंय की एकदा एखाद्या ठिकाणी जाऊन आल्यावरही पुन्हा पुन्हा तिथेच जाण्याची ओढ मनाला लागली आहे.'साद देती हिमशिखरे शुभ्र पर्वताची' हे खरं तर प्रपंचाला मृगजळ समजणाऱ्या, प्रपंचाची ओढ न उरलेल्या वैरागी माणसाचे गाणे आहे. पण मला मात्र काश्मीरची हिमशिखरे जगण्यासाठी आणि या प्रपंचात राहण्यासाठी बळ देणारी वाटतात. 

काश्मीर मध्ये इतक्यात परत जाणे शक्य नाही. म्हणून या ब्लॉगच्या माध्यमातून ती हौस भागवून घेत आहे! काश्मीरवर लिहावं असं वाटलं होतं. पण ते इतकं लिहिलं जाईल असं मात्र मुळीच वाटलं नाही. म्हणूच नववा समारोपाचा ब्लॉग लिहूनही पुन्हा एकदा मी हजर आहे ! आम्ही मे महिन्यात काश्मीरला गेलो. तेव्हापासून आतापर्यंत तिथे काही ठळक घटना घडल्या किंवा काश्मीरसंबंधी मला गेल्या काही महिन्यात वाटलं त्याचा या ब्लॉग मध्ये आढावा ! 

मे महिन्यात आम्ही  तिथे गेलो होतो तेव्हा लोकसभा निवडणुकांचा एक टप्पा होता. बाकी आधीच झाल्या होत्या. ३० एप्रिलला  श्रीनगरला मतदान होते. तिथून फारुख  अब्दुल्ला उभे होते. एकूणच अब्दुल्ला घराणे आणि काँग्रेस यांच्याविषयी तीव्र नाराजी तिथल्या लोकांमध्ये असल्याचे जाणवले होते. म्हणून मला निकालाबद्दल उत्सुकता होती. मागच्या निवडणुकीच्या तुलनेत मतदानही जास्त झाले होते. (आम्ही गुलमर्गहून  परत येत असताना एका मतदान केंद्रावर बॉम्बस्फोट झाल्याचे आम्हांला समजले होते. तरी त्या क्षेत्रातही  एकूण  मतदान बरे झाले) अपेक्षेप्रमाणे अब्दुल्ला आणि काँग्रेस या दोघांचा निवडणुकीत पूर्ण पाडाव झाला. अब्दुल्ला श्रीनगर मधून हरले. तिथे पीडीपीचा उमेदवार निवडून आला. ऑक्टोबर मध्ये विधानसभेच्या निवडणुका होणार होत्या. त्यातही पुन्हा ह्याच निकालांची पुनरावृत्ती होणार अशी चर्चा सुरू झाली. 

                                                                    *******

अशात सप्टेंबरमध्ये जम्मू काश्मीरमध्ये अभूतपूर्व पूर परिस्थिती निर्माण झाली. झेलम आणि चेनाब नद्यांना आलेल्या पुराने हाहा:कार माजला. अनेक जण  मृत्युमुखी पडले. पुराच्या पाण्याची आणि त्यामुळे झालेल्या नुकसानाची दृश्ये सर्व channels वर दाखवली जात होती. आणि ती अतिशय भयानक होती.न भूतो न भविष्यति अशा पुराची कारणमीमांसा करणारे काही लेखही वर्तमानपत्रात आले. अनिर्बंध बांधकामे, नियोजनाचा अभाव व त्यामुळे पर्यावरणाचा झालेला ऱ्हास आणि नैसर्गिक अशा ड्रेनेज व्यवस्थेवर मानवी अतिक्रमण अशी काही कारणं या पुरासाठी देण्यात आली होती. काही वर्षांपूर्वी उत्तराखंड मध्येही अशाच कारणांमुळे पूर येउन अनेकांना प्राण गमवावे लागले होते आणि जबरदस्त हानीही झाली होती.

श्रीनगरला जिथे आम्ही चार दिवस होतो, ते हॉटेल अगदी दल लेक समोरच होते. मध्ये फक्त रस्ता -ज्याचे नाव बुलेवार्ड रोड! पण जी दृश्ये पाहत होत त्यात दिसत होते की हा सगळाच  भाग पूर्णपणे पाण्याखाली गेला होता. कित्येक ठिकाणी २-२ मजले पाणी  शिरले होते. दल लेक पूर्णपणे चिखलाच्या पाण्याचा दिसत होता. 

                                                      आम्ही पाहिलेले दल लेक चे हे विहंगम दृश्य....

आणि हे पुराचे भयावह दृश्य ! ....

 हे सगळं हेलावणारं होतं. आपण काहीतरी करावं असं सारखं वाटत होतं. पण इथे एवढ्या लांबून काय करू शकणार? निदान फोन करून काय परिस्थिती आहे हे तरी विचारावं असं वाटलं. डोळ्यासमोर श्रीनगरमधली आम्ही जिथे गेलो होतो ती सर्व ठिकाणं आणि तिथली माणसं आली. जिथे आम्ही राहिलो ते हॉटेल Brown  Palace, तिथला तो नाकी-डोळी आणि वर्णी पौराणिक सिनेमातला हिरो शोभणारा आणि वेळेचा पक्का पाबंद असलेला नझीर नावाचा वेटर आठवला. आमचा ड्रायव्हर शब्बीर, हाउस-बोट मधला इरफान आठवले. काय झालं असेल यांचं ? अस्वस्थपणे मिळतील ते सर्व नंबर फिरवले. अगदी जिथून त्या  पेपर माशेच्या वस्तू घेतल्या त्या दुकानदाराला केला तसेच Brown Palace, शब्बीर सगळ्यांना अनेक वेळा मी आणि माझा मेव्हणा सुनील याने फोन केले. पण संपर्क होऊ शकला नाही. नंबर लागतच नव्हते.शेवटी सैन्यदलातील माझ्या ओळखीचे मेजर यांच्याशी Whatsapp वर संपर्क प्रस्थापित झाला. त्यांची बदली कारगिलला झाली होती. तिथे अजिबातच काही अडचण नव्हती. त्यांचाकडून कळले की ज्यांनी आमची  उडीच्या सैनिकी पोस्टला दिलेली भेट आयोजित केली होती तेही 'सेफ' होते. हे समजल्यावर खूप बरं वाटलं. श्रीनगरमध्ये आम्ही जिथे केशर आणि बाकी बऱ्याच गोष्टींची खरेदी केली होती त्या मुदासीर यांचे दुकान दल लेकच्या अगदी समोर होते. त्यांच्याशीही मोठ्या मुश्किलीने Whatsapp वरच संपर्क होऊ शकला. मला आधी वाटलं होतं की ते ओळखतील की नाही किंवा त्यांना मी हे असे विचारणे आवडेल की नाही. पण तसं काही झालं नाही. मुदासीर हा दुकानाचा व्याप सांभाळण्याआधी एका न्यूज channelच्या मुंबई ऑफिस मध्ये प्रोडक्शन विभागात होते. तिशीतले,गोरेपान,गोबरया गालाचे  बोलायला एकदम गोड असे मुदासीर कामानिमित्त पुण्यालाही येउन गेले होते. त्यामुळे थोडंफार मराठीही बोलले होते. पुराच्या बाबतीत मी चौकशी केल्याचं त्यांना बरं वाटलं असावं. त्यांनी चक्क तिथले काही फोटो पाठवले. भूकंपानंतर जशी पडझड होते तशी अवस्था त्यांच्या दुकानाची झाली होती. प्राथमिक अंदाजानुसार सुमारे ५५-६० लाख रुपयांचे नुकसान झाले होते. उमर अब्दुल्ला यांनी पूर परिस्थिती नीट  हाताळली नाही असा त्यांच्यावर आरोप होत होता. स्थानिक लोकांच्या संतप्त प्रतिक्रिया दाखवल्या जात होत्या. त्याबद्दल मुदासीर यांना विचारलं असता त्यांनी सावध उत्तर दिलं. ते म्हणाले की सरकार, सैन्यदल जे काही करायचं ते करतायत पण इथे परिस्थिती एवढी बिकट आहे की अजूनही काही लोकांपर्यंत पुरेशी मदत पोचली नाही. म्हणून कदाचित त्यांचा संताप झाला असावा. ज्या प्रकारचं संकट होतं त्यामानाने मुदासीर अतिशय धीराचे आणि संयमी वाटले. 

आमच्या शब्बीर ड्रायव्हरशी  मात्र संपर्क होऊ शकला नाही. आणि आता फोन करण्यात फारसा काही अर्थ आहे असं वाटत नाही. 

                                                                          *******

ऑक्टोबरमध्ये काश्मीरची पार्श्वभूमी असलेला, शेक्सपियरच्या 'हॅमलेट' वर आधारित आणि बहुचर्चित 'हैदर' आम्ही पाहिला. वैयक्तिक स्वार्थ, लालसा आणि महत्त्वाकांक्षेसाठी एखादा धूर्त माणूस आजूबाजूच्या अशांत परिस्थितीचा कसा वापर करतो हा भाग सिनेमात चांगल्याप्रकारे दाखवलाय असं मला वाटलं. हा सिनेमा म्हणजे काश्मीर प्रश्नावरील डॉक्युमेंट्री आहे असा आविर्भाव दिग्दर्शकाने कधीच आणला नव्हता. त्यामुळे सर्व बाजूंना पूर्ण न्याय दिला गेला पाहिजे असं काही बंधन नव्हतं. तरीही सिनेमावर उलटसुलट चर्चा, गदारोळ सगळं काही झालंच. सिनेमात जे काश्मीर दाखवलं आहे आणि आम्ही जे पाहिलं ते खूप वेगळं आहे असं वाटलं. 'बिस्मिल' हे गाणं अवन्तीपुरा मंदिरात चित्रित करण्यात आलं आहे. ते ओळखीचं वाटलं. डाउन टाउन श्रीनगर आणि क्वचित दिसणारा दल लेक सोडल्यास सगळंच अपरिचित वाटलं. कदाचित बरंचसं चित्रीकरण थंडीतलं होतं(आणि आम्ही जवळ- जवळ उन्हाळ्यात गेलो होतो ) म्हणून असेल. शिवाय संपूर्ण सिनेमाला एक अशी ग्रे किनार वाटत होती जी आम्हांला अगदीच अपरिचित होती. सिनेमात कामं सगळ्यांचीच छान झाली आहेत. के के मेनन आणि श्रद्धा कपूर यांच्या बोलण्यातला काश्मिरी लहजा मला खूप आवडला. 

या सिनेमातील सुप्रसिद्ध 'बिस्मिल' गाण्याची लिंक देत आहे.  (हे  अवंतिपुरा मंदिराच्या आवारात चित्रित करण्यात आले आहे ) 

https://www.youtube.com/watch?v=2Gc9-Fe2xiA

                                                                       ******* 

एखाद्या विद्यार्थ्याचा अभ्यास झाला नसेल तर त्याच्या मनात एक वेडी आशा असते की जर परीक्षाच पुढे ढकलली गेली तर? उमर अब्दुल्ला यांच्या मनातही विधानसभा निवडणुकीच्या बाबतीत असेच असावे. म्हणून त्यांनी पुराचे कारण पुढे करून निवडणुका पुढे ढकलता येतात का असा प्रयत्न करून पाहिला. पण तसे होणे शक्य नव्हते. प्रस्थापित सरकारविरोधी वातावरण आधीच होते. त्यात पुराने भर घातली. प्रत्येक टप्प्यात मतदानाचा आकडा उत्साहवर्धक होता. भाजपला रोखण्यासाठी का असेना पण जर लोकं मतदानासाठी बाहेर पडत होती तर ते एक सकारात्मक पाउल होते. त्यातच उडी येथील सैनिकी कॅम्पवर अतिरेक्यांनी हल्ला केला. टीव्ही वर जी दृश्ये दाखवली त्यावरून आम्हांला हे नेमकं कुठे घडलं असेल याचा अंदाज आला. उडीची भौगोलिक रचना आपल्यादृष्टीने कशी तोट्याची आहे हे मागे मी लिहिलं होतंच. त्याचाच प्रत्यय या घटनेत दिसून आला.लेफ्टनंट कर्नल या मोठ्या हुद्यावरील ऑफिसरसह आपले काही सैनिक यात मारले गेले हे खूपच दुर्दैवी होतं. २००४ मध्ये ही ते अशा हल्ल्यातून बचावले होते. या वेळी मात्र तसे होणे  नव्हते. 

लोकसभा निवडणूक ते विधानसभा निवडणूक असे सहा-सात महिन्यात एक वर्तुळ पूर्ण झाले. नवीन सरकार स्थापनेच्या हालचाली अजून सुरू आहेत. काही नवीन शक्यता निर्माण होऊन जम्मू काश्मीर मध्ये एक नवे पर्व सुरु होईल अशी आशा आहे. 

                                                                    *******

                                        

या मधल्या काळात काश्मीर वरील- 'Kashmir : Behind the Vale' हे एम जे अकबर लिखित आणि 'Curfewed Night' हे बशरत पीर लिखित अशी दोन पुस्तके आणली. सांगण्यास अतिशय लाज वाटते की माझी ती अजूनही वाचून झालेली नाहीत. झाल्यावर त्याविषयी कधीतरी लिहिन. . . . हे म्हणजे एखाद्या सिनेमाच्या शेवटी त्याच्या सिक्वेलची बीजं पेरतात तसं झालं ! पण तूर्तास इथेच थांबतो !

Embark on a wonderful 'Happy Journey'

'Happy Journey' is such a well made film! It has almost all the elements of a good cinema- wonderful cinematography (& beautiful locations of Goa), crisp dialogues, humour bordering at times to being dead pan, brilliant performances & a director who seems to be firmly in the driver's seat! He has made a visually pleasing film. Gone are the days of Marathi films made on a shoestring budget. The director seems to have left no stone unturned to make this journey for the audience a visually satisfying experience. Kudos to Sachin Kundalkar for this pleasant fantasy film. It is certainly not easy to pull off such a genre so convincingly! 
This film belongs to Priya Bapat ! Agreed she has bagged the author backed role. But she has done wonders with it! Not just with her gorgeous looks & charm, but also with her live-wire performance, she is simply spellbinding!You cannot imagine any other actress in Marathi cinema who could have done justice to the role other than Priya Bapat. Missed out the title credits- but who is her dress designer? He/she also deserves a special mention! Atul Kulkarni slips in to the character to 'Niranjan' so very well ! He has a range of emotions to portray & he essays them wonderfully. This film is another feather in his cap. Also need to mention that I liked the way Pallavi Subhash speaks with a different accent for her role Alice. If only that accent had a tinge of Konkani! Other actors have also done well- Siddharth Menon, Suhita Thatte & Madhav Abhyankar. Chitra Palekar is another surprise package. Simply brilliant!
I am no film critic. But still there are a few points which I think need a mention-
1) According to me, perhaps apart from the song- ' Fresh' that jells well, they could have done away with the songs.
2) They could have ended the movie a little bit earlier. They had this wonderful visual- light at the end of the tunnel through which Niranjan & Alice go with a resolve to return home & they take a right turn.(pun intended for the word right!) It would have been such a wonderful sign-off note. That would have left something for the audience to imagine & still would have completed the story without leaving any hanging thread. I don't know if that would have also elevated the film a little bit more- the enjoyment is in the journey as well & not just in reaching the destination.. This might have come out of a compulsion to reach out to all types of viewers of the movie. For them things need to be simplified & served on a platter.
But that apart, do go & watch the film... An enjoyable experience!

तीन कविता …२

कविता १  

ना फोन ना SMS 
ना फूल ना भेट...
घरीसुद्धा काहीच हालचाल दिसेना.
शेवटी घसा खाकरत मीच विषय काढला...
आज काय आहे माहितेय ना?
सारं कसं शांत शांत...
मग मलाच सांगावं लागलं...
तेव्हा majority मध्ये असणारया स्त्रियांपैकी दोघींनी मला Royal Ignore केलं..
बायकोनं जाता जाता तिला जमेल तेवढ्या तिरकसपणे विचारलं, " असं पण असतं का?"
मित्रहो, असा चालू झाला 
आमचा आजचा जागतिक पुरुष 'दीन'..नव्हे दिन!

___________________________________

कविता २

विरोधाभास

एक हात नाजुक
मऊ, लुसलुशीत. .फुलासारखा
तर एक हात थकलेला 
खरखरीत.कोमेजत्या फुलासारखा
एकीचे डोळे टपोरे,
हसरे
तर दुसरीचे
बारीक , भकास. 
दोघींना दात नाहीत 
पण एक हसते मनमुराद
आणि दुसरी हसणं विसरलीये.
दोघींना गरज आहे आधाराची
कारण एकीला सोडलंय 
तिच्या आई-वडिलांनी
तर दुसरीला
तिच्याच मुलांनी!
या मुलीपुढे आहे भविष्य 
पण तिच्यात दिसतो
मला माझा भूतकाळ
आठवते माझ्या मुलीचे
निरागस हसू!
आजींचे सरले आयुष्य 
त्यात मात्र दिसते 
मला माझे भविष्य ! 
_________________________

कविता ३

भीतीची भुतं 

कुठला तरी इंग्रजी चित्रपट पाहून 

घाबरलेली माझी लेक मला म्हणाली-

" मी आज तुझ्या शेजारी झोपते"

माझ्या कुशीत झोपली, माझा हात तिच्या अंगावर घेऊन !

बघता बघता गाढ झोपली. 

निश्चिंत. . निरागस !

मला तिच्या लहानपणीचा चेहरा आठवला.

 झोपेत नकळत हसणारा !

काय गंमत आहे !

तिला होती भुतांची भीती 

आणि माझ्या मनात होती 

असंख्य भीतीची भुतं !

आणि तरीही 

मी तिला तिचा आधार वाटत होतो !